Errata to the Stanisław Czernik’s Biography: 1949

The subject of this paper is the writing activity of Stanisław Czernik in 1949. Czernik was an esteemed writer but concurrently he worked as censor in The Ministry of Culture and Art. He reviewed novels of many writers in the same department of Ministry where his novels were reviewed too. This paper discusses a number reviews wrote by Czernik and some reviews of Czernik’ books wrote by another censors of The Ministry

Reading The Memoir of a Clairvoyant (1976): Divination, Censorship, and the Past in Late Socialist Poland

Józef Marcinkowski (1905–1982), alias Akhara Yussuf Mustafa, was a Polish fortune-teller and clairvoyant. He began his career in the first half of the 1930s, gaining fame in the esoteric milieu in Warsaw. During World War II, he was a prisoner in the Dachau and Bergen-Belsen death camps. He described his experiences in The Memoir of a Clairvoyant [Pamiętnik jasnowidza], published first in 1976 and again in 1985 in an impressive print run of two hundred thousand copies. The manuscript was controlled by the Main Office for the Control of Press, Publication and Public Performances. However, the censors’ comments did not concern supernatural aspects, but communist persecutions in the Stalin period, as well as some events at the Bergen-Belsen concentration camp. The purpose of this article is to analyze The Memoir, to present the text and the life of Mustafa against the background of autobiographical documents of other fortune-tellers and clairvoyants active in late socialist Poland, and the reaction of the censors to Mustafa’s book. The first part of the article outlines the main facts of Mustafa’s biography and discusses the most characteristic features of The Memoir. The second part focuses on the socio-cultural context of the text, especially the audience’s attitude towards paranormal phenomena, based on press articles and autobiographical accounts of other psychics, while the third one examines the censor’s opinion from the perspective of communist memory politics.Józef Marcinkowski (1905-1982), alias Akhara Yussuf Mustafa, fue un adivino y clarividente polaco. Comenzó su carrera en la primera mitad de la década de 1930, ganando fama en el ambiente esotérico de Varsovia. Durante la Segunda Guerra Mundial fue prisionero en los campos de exterminio de Dachau y Bergen-Belsen. Describió sus experiencias en Las memorias de un clarividente [Pamiętnik jasnowidza], publicado por primera vez en 1976 y de nuevo en 1985 con una impresionante tirada de doscientos mil ejemplares. El manuscrito fue controlado por la Oficina Principal de Control de Prensa, Publicaciones y Espectáculos Públicos. Sin embargo, los comentarios de los censores no se referían a aspectos sobrenaturales, sino a las persecuciones comunistas en el periodo de Stalin, así como a algunos sucesos ocurridos en el campo de concentración de Bergen-Belsen. El propósito de este artículo es analizar Las memorias, presentar el texto y la vida de Mustafá con el trasfondo de los documentos autobiográficos de otros adivinos y clarividentes activos en la Polonia socialista tardía, y la reacción de los censores ante el libro de Mustafá. La primera parte del artículo esboza los principales hechos de la biografía de Mustafá y analiza los rasgos más característicos de Las memorias. La segunda parte se centra en el contexto sociocultural del texto, especialmente en la actitud del público hacia los fenómenos paranormales, basándose en artículos de prensa y relatos autobiográficos de otros psíquicos, mientras que la tercera examina la opinión de la censura desde la perspectiva de la política comunista de la memoria

Pod presją cenzury. Szkice o kontroli słowa w latach 1945-1990

Niniejsza książka poświęcona jest kontroli słowa w Polsce w latach 1945–1990. Składa się na nią dziesięć szkiców, w większości już publikowanych w monografiach wieloautorskich oraz czasopismach. Poszczególne teksty poddano mniej lub bardziej znaczącym zmianom i uzupełniono. Tom otwierają artykuły poświęcone Głównemu Urzędowi Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk i pracującym w nim urzędnikom. W szkicu Cenzorzy w latach 1945–1990. Wybrane aspekty pracy prześledzono, na bazie kilkudziesięciu życiorysów, typową drogę osoby kontrolującej teksty w GUKPPiW, począwszy od połowy lat 40. aż po początek lat 90. XX wieku. Artykuł wzbogacono o nieznane dotychczas dokumenty, m.in. z procesu rekrutacji do Urzędu czy pisma wewnętrzne tej instytucji. W tekście Wymiana idei i doświadczeń. Współpraca Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z Gławlitem poruszono temat kontaktów pracowników cenzury z różnych krajów (Czechosłowacja, Jugosławia, Polska, ZSRR), które nie były w latach 1945–1990 zbyt częste. Nieodłącznym elementem pracy cenzora był udział w kursach doszkalających – ten wątek jest rozwijany w artykule „Kryteria oceny publikacji i widowisk…”. Szkolenia zawodowe cenzorów w latach 1979–1989. Kolejne artykuły poświęcono przypadkom poszczególnych pisarzy, którym przyszło zmierzyć się z systemem cenzury PRL. Chronologicznie najwcześniejsze są rozważania dotyczące powieści przekazanej do kontroli w drugiej połowie lat 40. XX wieku – mowa o niej w Dziejach wydawniczych „Drogi do nieba” Kazimierza Truchanowskiego. By ukazać strategie cenzurowania oraz pokazać tok myślenia urzędników sporządzających opinie, zamieszczono w szkicu kompletne wersje recenzji cenzorskich z 1948 r. Artykuł pt. Nie tylko cenzura. Wydawnicze perypetie „Appassionaty” Józefa Mortona poświęcony jest zmaganiom autora powieści z wydawnictwem o opublikowanie utworu w pełnym kształcie. Skalę działań cenzury w dobitny sposób ukazuje szkic „Zapiski na karteluszkach. Hiszpania po czterdziestu latach” Jana Wyki. Dzieje wydawnicze i próba rekonstrukcji tekstu – zaprezentowano w nim bowiem, w postaci tabeli, szereg zmian wymuszonych przez cenzurę. Utwór do dzisiaj funkcjonuje w wersji, jaką nadali mu pracownicy Urzędu. O ineditach, tekstach nigdy niepublikowanych, mowa natomiast w dwu szkicach, na przykładzie dwu autorów. Pierwszy, Antoni Pawlak, jest jednym z ważniejszych przedstawicieli polskiej poezji lat 70. i 80. – o jego zmaganiach z cenzurą traktuje artykuł Trzy inedita, errata do tomu „***” Antoniego Pawlaka. Drugi, Wiesław Kazanecki, zyskał sławę głównie w wymiarze lokalnym, jednak jego perypetie z cenzurą były stosunkowo częste i znaczące, o czym świadczą przykłady zawarte w artykule pt. „Co ukryte przed nami / będzie odsłonięte”. O zatrzymanych przez cenzurę wierszach Wiesława Kazaneckiego z lat 80. Oba szkice wzbogacono o niepublikowane materiały, m.in. pełne wersje zatrzymanych niegdyś wierszy. GUKPPiW zajmował się również kontrolowaniem – jak określano, co zresztą znalazło swój wyraz w nazwie instytucji – widowisk. Problematyce tej poświęcono dwa ostatnie szkice zawarte w niniejszej książce. Pierwszy: Cenzura wobec dramatu i teatru na przełomie lat 70. i 80. Wybrane przykłady, odnosi się zarówno do tekstów literackich, jak i ich scenicznych adaptacji. W drugim, Cenzurowanie kabaretu w Polsce w latach 80. XX wieku, przeanalizowano skecze pod kątem obowiązujących w tym czasie strategii cenzurowania.This book is on control of expression in Poland between 1945 and 1990. It consists of ten articles, most of which already published in multi-author monographs and journals. The texts have been variously edited and supplemented. The volume begins with articles on the Main Office for the Control of the Press, Publications, and Public Performances, and its officials. The contribution Cenzorzy w latach 1945–1990. Wybrane aspekty pracy (Censors in 1945–1990: Selected aspects of their work) follows – based on the lives of several dozen individuals – a typical career of a person controlling texts submitted to the Office, from the mid-1940s to the early 1990s. The article has been supplemented with hitherto unknown documents relating to, for example, recruitment for the Office, or its internal documents. The text Wymiana idei i doświadczeń. Współpraca Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z Gławlitem (Exchange of ideas and experiences: Collaboration between the Main Office for the Control of the Press, Publications, and Public Performances and the Glavlit [Main Directorate for the Protection of Military and State Secrets in Press]) deals with contacts between censors from different countries (Czechoslovakia, Yugoslavia, Poland, and USSR), which were not too frequent in the years 1945–1990. The essential element of the censor’s career was participation in various training courses. This theme is taken up by the piece ‘Kryteria oceny publikacji i widowisk…’ Szkolenia zawodowe cenzorów w latach 1979–1989 (Criteria for the evaluation of publications and public performances… Professional training for censors in 1979–1989). The following articles deal with the cases of specific writers who were confronted with the censorship system in the Polish People’s Republic. Chronologically, the earliest are reflections on a novel submitted for censorship in the latter half of the 1940s, in Dzieje wydawnicze ‘Drogi do nieba’ Kazimierza Truchanowskiego (The publication story of Droga do nieba by Kazimierz Truchanowski). In order to present censoring strategies and demonstrate the censoring officials’ way of thinking, the piece features complete versions of censor’s reviews from 1948. The article Nie tylko cenzura. Wydawnicze perypetie ‘Appasionaty’ Józefa Mortona (Not only censorship. The difficult publication story of Apassionata by Józef Morton) is devoted to Morton’s struggle trying to publish his work in its full version. The scale of censorship is vividly presented in the essay ‘Zapiski na karteluszkach. Hiszpania po czterdziestu latach’ Jana Wyki. Dzieje wydawnicze i próba rekonstrukcji tekstu (Scrap notes. Spain forty years on by Jan Wyka. The publication story and an attempt at reconstructing the text). It features a table presenting a number of changes forced by censors. Today, the work is circulated in the form imposed by the Office workers. Texts that have never been published are discussed in two articles addressing two authors. The first, Antoni Pawlak, is one of the major Polish poets of the 1970s and 1980s; his struggle with censorship is described in Trzy inedita, errata do tomu ‘***’ Antoniego Pawlaka (Three inedita, errata for the volume “***” by Antoni Pawlak). The other author, Wiesław Kazencki, gained a mainly local reputation, but his dealings with censors were relatively frequent and significant, as evidenced by the examples supplied in the article titled ‘Co ukryte przed nami / będzie odsłonięte’. O zatrzymanych przez cenzurę wierszach Wiesława Kazaneckiego z lat 80 (“What is hidden from us will be revealed”. On the poems of Wiesław Kazanecki from the 1980s withheld by censors). Both texts are supplemented with unpublished materials, such as the complete versions of once rejected poems. The Office would also control – as it was termed and suggested by the name of the institution – public performances. Two last texts deal with this issue. The first, Cenzura wobec dramatu i teatru na przełomie lat 70. i 80. Wybrane przykłady (Censoring drama and theatre in the late 1970s and the early 1980s. Selected examples), deals with both literary texts and their stage adaptations. The other piece, Cenzurowanie kabaretu w Polsce w latach 80. XX wieku (Censoring cabaret in Poland in the 1980s) examines sketches in terms of censoring strategies of the time.Projekt finansowany w ramach programu Ministerstwa Edukacji i Nauki pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” na lata 2019–2022 nr projektu 009/RID/2018/19 kwota finansowania 8 791 222,00 zł.Uniwersytet w BiałymstokuAbramow-Newerly Jarosław, Maestro, Warszawa 1984.Allbeury Ted, Wszystkie nasze jutra, przeł. Piotr Jankowski, Warszawa 1991.Dąbrowska Maria, Dzienniki, t. I–V, Warszawa 1988.Dąbrowska Maria, Geniusz sierocy: dramat wysnuty z dziejów XVII wieku, Warszawa 1939.Gyurkó Laszlo, Błogosławione piekło – wędrowanie doktora Faustusa, przeł. Tadeusz Olszański, Warszawa 1987.Herbert Zbigniew, Pan Cogito, Warszawa 1974.Hłasko Marek, Utwory wybrane, t. I–IV, Warszawa 1986.Iredyński Ireneusz, Ołtarz wzniesiony sobie, Warszawa 1985.Kałużyński Zygmunt, Widok z pozycji przewróconego, Warszawa 1985.Kazanecki Wiesław, Poezje zebrane, t. I–II, red. Jarosław Ławski, Michał Siedlecki, Białystok 2021.Kazanecki Wiesław, Gwarancja bezpieczeństwa, „Akcent” 1984.Gardocki Wiktor, Wymiana idei i doświadczeń. Współpraca Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z Gławlitem, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2014, t. X, s. 41–49.Głowiński Michał, Komunikacja literacka jako sfera napięć, w: tegoż, Dzieło wobec odbiorcy: szkice z komunikacji literackiej, Kraków 1998.Główny Urząd Kontroli Prasy 1944–1949. Dokumenty z dziejów PRL, oprac. Daria Nałęcz, Warszawa 1994.Gogacz Mieczysław, Wokół problemu osoby, Warszawa 1974.Hen Józef, Cenzor, mój czytelnik, „Dekada Literacka” 1995, nr 8, s. 5.Hobot Joanna, Gra z cenzurą w poezji Nowej Fali (1968–1976), Kraków 2000.Jaki jest kabaret?, red. Dorota Fox, Jacek Mikołajczyk, Katowice 2012.Jarmułowicz Małgorzata, Inżyniera dusz autoportret udramatyzowany, czyli pisarz jako bohater sztuki produkcyjnej, w: Kariera pisarza w PRL-u, red. Magdalena Budnik, Kamila Budrowska, Elżbieta Dąbrowicz, Katarzyna Kościewicz, Warszawa 2014, s. 66–77.Jarmułowicz Małgorzata, Sezony błędów i wypaczeń: socrealizm w dramacie i teatrze polskim, Gdańsk 2003.Jarocki Jerzy, Morawiec Elżbieta, Nyczek Tadeusz, Radwan Stanisław, Stan naszego teatru, „Dialog” 1981, nr 5, s. 119–127.Kazanecki Wiesław, Śmierć uśmiechu Giocondy, Białystok 1983.Kabuta Michał, W osaczeniu, „Literatura” 1976, nr 38, s. 12.Kaleta Józef, Perspektywy wyjścia z kryzysu, Warszawa 1986.Kamińska Kamila, Cenzura instytucjonalna w przededniu okrągłego stołu – analiza tematyczna i statystyczna ingerencji, w: Zakazane i niewygodne. Ograniczanie wolności słowa w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Grażyna Gzella, Jacek Gzella, Toruń 2015, s. 233–244.Kamińska Kamila, Koniec cenzury PRL, „Studia Medioznawcze” 2014, nr 3, s. 113–131.Kariera pisarza w PRL-u, red. Magdalena Budnik, Kamila Budrowska, Elżbieta Dąbrowicz, Katarzyna Kościewicz, Warszawa 2014.Kiec Izolda, Historia polskiego kabaretu, Poznań 2014.Kiec Izolda, W kabarecie, Wrocław 2004.Kieniewicz Jan, Hiszpania w zwierciadle polskim, Warszawa 2001.Kisielewski Stefan, Przeciw cenzurze – legalnie (Garść wspomnień), „Zapis” 1977, nr 4, s. 69–76.Kisielewski Stefan, Wołanie na puszczy, Warszawa 1997.Kuśniewicz Andrzej, Mieszaniny obyczajowe, Warszawa 1985.Kondek Stanisław Adam, Kontrola, nadzór, sterowanie. Budowa państwowego systemu wydawniczego w Polsce w latach 1945–1951, w: Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. Alina Brodzka, Janusz Kostecki, Warszawa 1992, s. 201–213.Kondek Stanisław Adam, Papierowa rewolucja. Oficjalny obieg książek w Polsce w latach 1948–1955, Warszawa 1999.Kondek Stanisław Adam, Władza i wydawcy. Polityczne uwarunkowania produkcji książek w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 1993.Kondek Stanisław Adam, Wycofywanie literatury popularnej z obiegu instytucjonalnego w latach 1949–1955, w: Retoryka i badania literackie. Rekonesans, red. Jakub Uchański, Warszawa 1998, s. 183–243.Kopeć Hubert, Schulz przepisany? „Sprawa Truchanowskiego” – epilog, „Ruch Literacki” 2009, z. 4/5, s. 405–418.Kotowska-Kachel Maria, Wyka Jan, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan, t. 9, Warszawa 2004, s. 312–313.Kowalczyk Stanisław, Podstawy światopoglądu chrześcijańskiego, Warszawa 1979.Krajewski Andrzej, Cenzurowanie osób i tytułów, w: tegoż, Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975–1980), Warszawa 2004.Krajewski Andrzej, Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975–1980), Warszawa 2004.Krajewski Andrzej, Powstanie oraz zmiany w strukturze GUKPPiW, w: tegoż, Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975– 1980), Warszawa 2004.Morton Józef, Appassionata, Warszawa 1976.Kramkowska-Dąbrowska Agnieszka, Śniadanie u cenzora. Wybrany aspekt edycji dramatów Janusza Krasińskiego, „Sztuka Edycji” 2015, nr 1(7), s. 69–75.Krasoń Patrycja, Akta Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w zasobie Archiwum Akt Nowych, w: Literatura w granicach prawa (XIX–XX w.), red. Kamila Budrowska, Elżbieta Dąbrowicz, Marcin Lul, Warszawa 2013, s. 364–376.Kropidłowski Zdzisław, Ingerencja cenzury w działalności Gdańskiego Dwutygodnika „Gwiazda Morza” w latach 1983–1989, w: Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Jacek Gzella, Toruń 2010, s. 455–474.Krynicki Ryszard, Świetlicki Marcin, Początek rozmowy, oprac. Andrzej Niziołek, w: Gdybym wiedział: rozmowy z Ryszardem Krynickim, oprac. Anna Krzywania, Wrocław 2014, s. 47–60.Kulesza Dariusz, Wiesław Kazanecki: poeta stanu zagrożenia, w: Wiesław Kazanecki, …Panie/ Zbuduj ten most nad rzeką, wyb. poezji i wstęp Dariusz Kulesza, Białystok 2009, s. 5–41.Kuraś Marzena, Zniewalanie teatru. Polityka teatralna, „Pamiętnik Teatralny” 2008, z. 3–4, s. 103–138.Ladorucki Jacek, O próbach negacji cenzury instytucjonalnej i egzystencjalnej na przykładzie drugoobiegowej działalności łódzkiego „Pulsu” i krakowskiego „bruLionu”. Podobieństwa i różnice w strategii działania obydwu periodyków, w: Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Jacek Gzella, Toruń 2010, s. 435–454.„Lancetem, a nie maczugą”. Cenzura wobec literatury i jej twórców w latach 1945–1968, red. Kamila Budrowska, Marzena Woźniak-Łabieniec, Warszawa 2012.Lem Stanisław, Pułapka niedoskonała, rozm. Teresa Walas, „Dekada Literacka” 1996, nr 4, s. 1, 8–9.Lichański Stefan, Między niebem a piekłem, „Nowe Książki” 1957, nr 11, s. 663–664.Morton Józef, Appassionata, Warszawa 1979.Literatura i cenzura, „Dekada Literacka” 1995, nr 2, s. 1.Literatura i cenzura, oprac. Paweł Lewandowski, Jerzy Tomaszkiewicz, „Sztandar Młodych” 1980, nr 279/280, s. 4.Literatura w granicach prawa, red. Kamila Budrowska, Elżbieta Dąbrowicz, Marcin Lul, Warszawa 2013.Łopieńska Barbara, Łapa w łapę i inne reportaże, Warszawa 1980.Malinowski Jerzy, Jerzy Hulewicz, Melchior Wańkowicz i cenzura krakowska, „Pamiętnik Teatralny” 1983, z. 2, s. 268–272.Marzęcka Barbara, Pawlak Antoni, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałgan, t. 6, Warszawa 1999, s. 284–286.Matuszewski Ryszard, Literatura polska 1939–1991, Warszawa 1995.Mickiewicz Ellen, The Functions of Communications Officials in the USSR: A Biographical Study, „Slavic Review” 1984, nr 4, s. 641–656.Momot Stanisław, Przepis potrzebny, zbędny czy szkodliwy?, „Problemy Praworządności: Organ Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” 1982, R. XXXIII, nr 2, s. 47–50.„My też tak moglibyśmy…” – rozmowa z Haliną Kazanecką, rozm. Jolanta Gadek, w: Wiesław Kazanecki, Poezje zebrane, t. I–II, red. Jarosław Ławski, Michał Siedlecki, Białystok 2021.Morton Józef, Appassionata, Warszawa 1986.Napiontkowa Maria, Teatr polskiego października, Warszawa 2012.„Nie należy dopuszczać do publikacji”. Cenzura w PRL, red. Grażyna Gzella, Jacek Gzella, Toruń 2013.Nie po myśli władzy. Studia nad cenzurą i zakresem wolności słowa na ziemiach polskich od wieku XIX do czasów współczesnych, red. Dorota Degen, Marcin Żynda, Toruń 2012.Niewiadomski Andrzej, „Czarna dziura” czy „międzyepoka”. Szkice o poezji lat 80., w: 1984. Literatura i kultura schyłkowego PRL-u, red. Kamila Budrowska, Wiktor Gardocki, Elżbieta Jurkowska, Warszawa 2015, s. 421–435.Niewygodne dla władzy: ograniczanie wolności słowa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Jacek Gzella, Toruń 2009.Niziołek Andrzej, Jan Pietrzak. Człowiek z kabaretu, Poznań 2005.Nowak Piotr, Cenzura w PRL jako nieefektywna kopia radzieckiej hybrydy leninowsko-stalinowskiej. Nowe spojrzenie na Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, w: „Nie należy dopuszczać do publikacji”. Cenzura w PRL, red. Grażyna Gzella, Jacek Gzella, Toruń 2013, s. 39–52.Nowak Piotr, Cenzura wobec rynku książki. Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu w latach 1946–1955, Poznań 2012.Opioła Wojciech, Hiszpańska wojna domowa w publicystyce Polski Ludowej, w: tegoż, Hiszpańska wojna domowa w polskich dyskursach politycznych: analiza publicystyki, Opole 2016.Paczkowski Andrzej, Cenzura 1946–1949: statystyka działalności, „Zeszyty Historyczne” 1996, z. 116, s. 22–57.Pawlak Antoni, ***, Bydgoszcz 1984.Parowski Maciej, Cenzor, Twój brat, „Nowa Fantastyka” 2014, nr 7, s. 63–64.Parowski Maciej, Cenzor, Twój brat, „Nowa Fantastyka” 2014, nr 8, s. 63–64.Parowski Maciej, Cenzor, Twój brat, „Nowa Fantastyka” 2014, nr 9, s. 63–64.Pavis Patrice, Od tekstu do przedstawienia: trudny poród, „Dialog” 1989, nr 8, s. 102–117.Pawlicki Aleksander, Kompletna szarość. Cenzura w latach 1965–1972. Instytucja i ludzie, Warszawa 2001.Perkowski Piotr, Działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w latach siedemdziesiątych [niepublikowana praca doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Barbary Okoniewskiej, prof. UG], Gdańsk 2005.Pietrzak Jacek, Polscy uczestnicy hiszpańskiej wojny domowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historia” 2016, nr 97, s. 65–86.Poeta pamięta: antologia poezji świadectwa i sprzeciwu 1944–1989, wyb. Stanisław Barańczak, Warszawa 1989.Przeskoczyć tę studnię strachu. Autor i dzieło a cenzura PRL, red. Ewa Skorupa, Kraków 2010.Przymierzanie masek, red. Zbigniew Chlewiński, Płock 2004.Pawlak Antoni, 22 lipca 1980, w: tegoż, Czy jesteś gotów, [Warszawa 1981].Radzikowska Zofia, Z historii walki o wolność słowa w Polsce (cenzura PRL w latach 1981–1987), Kraków 1990.Raszewski Zbigniew, Rozmowy z cenzorami, „Pamiętnik Teatralny” 1995, z. 3–4, s. 490–497.Recenzje zatrzymane przez cenzurę, oprac. Edward Krasiński, Magdalena Raszewska, „Pamiętnik Teatralny” 2005, z. 3–4, s. 381.Romek Zbigniew, Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944–1970, Warszawa 2010.Romek Zbigniew, Kłopoty z cenzurą. Kilka refleksji zamiast wstępu, w: Cenzura w PRL. Relacje historyków, oprac. Zbigniew Romek, Warszawa 2000, s. 7–41.Romek Zbigniew, Metody pracy cenzury, w: tegoż, Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944–1979, Warszawa 2010.Romek Zbigniew, System cenzury PRL, w: Tomasz Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015, s. 9–27.Ross Tadeusz, Życie przerosło kabaret, Warszawa 2012.Sawicki Piotr, Wojna domowa 1936–1939 w hiszpańskiej prozie literackiej, Warszawa 1985.Serwal B. [Maciej Stasiński], Hiszpańska wojna domowa a świat współczesny, „Krytyka” 1987, nr 23–24, s. 89–102.Pawlak Antoni, Akt personalny. Wiersze z lat 70., 80., 90., Gdańsk 1999.Siedlecki Michał, Poeta słowa. Wokół meandrów biografii Wiesława Kazaneckiego, w: Wiesław Kazanecki, Poezje zebrane, t. I–II, red. Jarosław Ławski, Michał Siedlecki, Białystok 2021, s. 11–24.Skuza Zenon, Kazimierz Truchanowski – pisarz i obywatel, „Trybuna Ludu” 1984, nr 242, s. 4.Słownik pseudonimów pisarzy polskich, red. Edmund Jankowski, t. 1, Wrocław 1994.Słownik współczesnych pisarzy polskich, red. Jadwiga Czachowska, t. II, Warszawa – Łódź 1978.Smaga Józef, Narodziny i upadek imperium ZSRR 1917–1991, Kraków 1992.Smaszcz Waldemar, Tyle wierszy poszło na marne, „Kontrasty” 1990, nr 2, s. 44–48.Smoleń Bohdan, Kłys Anna Karolina, Niestety wszyscy się znamy, Kraków 2011.Stępień Tomasz, Zabawa – poetyka – polityka, Katowice 2002.Strzyżewski Tomasz, Matrix czy prawda selektywna? Antycenzorskie retrospekcje, Wrocław 2006.Strzyżewski Tomasz, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015.Pawlak Antoni, Anna tłumaczy dlaczego nie powinienem się bać, [„Zapis” 1980], nr 15.Studia polsko-hiszpańskie, red. Jan Kieniewicz, Warszawa 2004.Szwedowicz Agata, „Książeczka wojskowa”, czyli poeta służy ludowej ojczyźnie, w: Antoni Pawlak, Książeczka wojskowa, Warszawa 2009, s. 77–78.Szydłowska Mariola, „Rozsiani i rozrzuceni” w dokumentach galicyjskiej cenzury teatralnej, „Pamiętnik Teatralny” 1995, z. 1–2, s. 269–270.Szydłowska Mariola, Cenzura teatralna w Galicji w dobie autonomicznej 1860–1918, Kraków 1995.Szydłowska Mariola, Cenzura teatralna w Galicji w dobie autonomicznej (1867–1918), „Pamiętnik Teatralny” 1994, z. 3–4, s. 275–312.Szymańska-Matuszewska Irena, O kompromisach wydawców, rozm. Teresa Walas, „Dekada Literacka” 1995, nr 7, s. 3, 7.Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, oprac. Maria Prussak, Warszawa 1994.Świstak Mateusz, Niepolityczne tabu PRL, czyli o cenzurze obyczajowej lat 80., w: Przeskoczyć tę studnię strachu: autor i dzieło a cenzura PRL, red. Ewa Skorupa, Kraków 2010, s. 115–131.Tałuć Katarzyna, Niezależna polska prasa młodzieżowa lat 80. XX wieku. Głosy o cenzurze, w: Zakazane i niewygodne. Ograniczanie wolności słowa w XIX i XX wieku, red. Dorota Degen, Grażyna Gzella, Jacek Gzella, Toruń 2015, s. 215–232.Tatarowski Konrad, O autorze i jego twórczości, w: Antoni Pawlak, Trudny wybór wierszy, Berlin 1987, s. 5–11.Pawlak Antoni, Feliks Dzierżyński chce wyjechać na wieś, [„Replika” 1983], nr 11.Terlecki Władysław, Oblicza cenzury, rozm. Teresa Walas, „Dekada Literacka” 1995, nr 6, s. 1, 5.Tomicki Jan, Polska opinia publiczna wobec wojny domowej w Hiszpanii, „Ideologia i Polityka” 1986, nr 7–8, s. 144–153.Torański Błażej, Knebel. Cenzura w PRL-u, Warszawa 2016.Towstogo

Pod presją cenzury. Szkice o kontroli słowa w latach 1945–1990

Tematem łączącym zamieszczone w niniejszej książce szkice jest system cenzury PRL, funkcjonujący w Polsce w latach 1945–1990, a także zmagania autorów z kontrolą słowa. Pisarze, którym poświęcono poszczególne opracowania, może poza Antonim Pawlakiem, nie byli czołowymi przedstawicielami swojej ery. Ich przypadki pokazują jednak mechanizmy i strategie kontroli słowa w Polsce – dotyczyła ona bowiem bez wyjątku wszystkich, nie tylko najbardziej znanych autorów, lecz także tych o mniejszym twórczym potencjalne. Ingerencje cenzorskie wymierzone w utwory były drobiazgowe: do każdego kontrolowanego tekstu sporządzano recenzję, w której oprócz streszczenia i oceny zawarta była również decyzja – jej wydźwięk był decydujący w kontekście przyszłości utworu literackiego. Wskazywała ona bowiem, czy zostanie opublikowany, czy zatrzymany. Odtwarzając poszczególne etapy tego procesu, próbowano więc opisać dzieje wydawnicze poszczególnych tekstów. W niektórych wypadkach udało się nawet odnaleźć utwory literackie nigdy niepublikowane. Odrębne szkice poświęcono ponadto podejściu cenzorów do kontrolowania dramatu i teatru oraz występów kabaretowych

„O honor” (1950) Jakuba Herziga, (nie)znany dramat na temat powstania w getcie warszawskim

The paper presents the history of the play entitled O honor [For Honour] and the fate of its author, Jakub Herzig (1887–1956). Herzig survived Holocaust thanks to frequent relocations. He witnessed numerous dramatic events about which he tried to talk after the war. Herzig wrote numerous works of fiction, including the play O honor [For Honour] that probably was never published in Polish. The play tells the story of the Warsaw Ghetto Uprising from the point of view of the Jewish fighters. While the play is not a literary masterpiece, it is a valuable and interesting testimony of Holocaust. The paper also describes other works penned by Herzig, the manuscripts of which were given to Yad Vashem. Some of them were later published in New York and Tel Aviv.W artykule przedstawiono dzieje dramatu pt. O honor…, a także losy jego autora, Jakuba Herziga (1887–1956). Przeżył on Holokaust na ziemiach polskich, bardzo często zmieniając miejsce zamieszkania. Był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń, z których relacje starał się zdać już po wojnie. Pozostawił po sobie kilka obszernych utworów literackich, w tym – prawdopodobnie nigdy niepublikowany w języku polskim – dramat O honor…, podejmujący temat powstania w getcie warszawskim z perspektywy żydowskich bojowców. Utwór jest wprawdzie niedoskonały literacko, jednak niezwykle cenny i interesujący jako świadectwo Zagłady. W artykule opisano także inne utwory Herziga, przekazane w postaci maszynopisów do Jad Waszem. Część z nich ukazała się później w Nowym Jorku i Tel Awiwie

Cenzura PRL wobec twórców emigracyjnych na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Errata do "Czarnej księgi cenzury PRL"

In 1977, thanks to Tomasz Strzyżewski, who took away from Poland and delivered to publication some internal documents of Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, unknown and shocking materials were brought to light. They were published in a book entitled Czarna księga cenzury PRL. As it turned out, by the censorship of books, magazines and other publications the government tried to control almost every sphere of life: information about current economic, social and political events as well as historical problems (for instance the Katyń case) were profoundly important. Czarna księga cenzury PRL contains also materials related to Polish culture and its representatives, among others those who emigrated. With reference to their case, some specific requirements were in force. In books and magazines published in Poland their names were crossed out, their books were not allowed to be published. Only sometimes, conditionally, pieces of specific information were tolerated; however, solely in small print run publications. The requirements published in Czarna księga cenzury PRL went into effect in the 1970s; however, they were later updated. Notka informacyjna nr 2 presented in the study is a modified, renewed version of the instruction used by censors who could give permission to publish all issues connected with Polish emigratory authors. It was prepared in May 1980.W 1977 r., dzięki Tomaszowi Strzyżewskiemu, który najpierw wywiózł z Polski, a następnie przekazał do wydania wewnętrzne dokumenty Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, światło dzienne ujrzały nieznane dotąd, szokujące materiały. Opublikowano je w książce pod tytułem Czarna księga cenzury PRL. Jak się wówczas okazało, przez cenzurowanie książek i czasopism, a także innych wydawnictw zgłaszanych do publikacji, próbowano w Polsce kontrolować niemal każdą sferę życia: informacje na temat wydarzeń bieżących – ekonomicznych i społeczno-politycznych, a także kwestie historyczne (np. dotyczące Katynia). W Czarnej księdze cenzury PRL opublikowano również materiały dotyczące polskiej kultury oraz jej przedstawicieli, m.in. tych, którzy przebywają (bądź przebywali) na emigracji. Obowiązywały wobec nich szczegółowe zalecenia. Z książek i czasopism wydawanych w Polsce skreślano ich nazwiska, nie dopuszczano do druku także książek ich autorstwa. Jedynie czasem, warunkowo, dopuszczano pewne treści – lecz w wydawnictwach o niewielkim nakładzie. Zalecenia opublikowane w Czarnej księdze cenzury PRL obowiązywały w latach 70. Aktualizowano je jednak. Prezentowana w opracowaniu Notka informacyjna nr 2 stanowi właśnie zmodyfikowaną, odświeżoną wersję instrukcji, którą posługiwali się cenzorzy – dopuszczając do druku (albo nie dopuszczając) wszelkie treści związane z polskimi twórcami emigracyjnymi. Sporządzono ją w maju 1980 roku

Pojęcie przestępstwa i podziały przestępstw w polskim prawie karnym

The binding Polish Criminal Code from 1997 contains no definition of offence. It can, however,be constructed on the basis of the provisions of art. 1, 2, 7 and 9 of the code. It sounds: 1) anoffence is constituted by an act (action or omission) of a man, forbidden under the threat of penaltyby a statute, which is a felony or a misdemeanour, culpable intentionally or unintentionally andsocially harmful in a degree higher than minimal; 2) special role in the definition is played by theconcept of an act as the basis of criminal responsibility.The most important classifications of offences in Polish criminal law are made on the basis ofthe following criteria: a) the seriousness of the offence (division into felonies and misdemeanours);b) the presence of the element of consequence in the statutory description of the offence (materialand formal offences); c) the damage or the danger of it (offences causing damage in a legallyprotected value, offences consisting in concrete endangering and offences of abstract endangering);d) type of the offender’s behaviour (action and omission offences); e) form of guilt (intentional andunintentional offences); f) mode of prosecution (offences prosecuted on public indictment, includingoffences prosecuted on the motion of the victim, offences prosecuted on private indictment);g) features of the offender (delicta communia and delicta propria).Artykuł nie zawiera abstraktu w języku polski

„Ironia trącąca defetyzmem” a „społeczne zadania satyry”. Recenzje cenzorskie zbioru felietonów Władysława Smólskiego z 1948 roku

W 1948 r. do Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji iWidowisk trafiły dwa zbiory felietonów autorstwa Władysława Smólskiego, które otrzymały aż dziesięć recenzji, w tym dziewięć negatywnych. Maszynopisy przekazano do kontroli w kwietniu 1948 r., a kolejne w następnych miesiącach, kiedy kontrola słowa stawała się coraz bardziej restrykcyjna. Celem artykułu jest ukazanie negatywnych recenzji cenzorskich sporządzonych w GUKPPiW, a także przedstawienie sytuacji, w jakiej znalazł się wówczas pisarz, który jeszcze przed wybuchem II wojny światowej dał się poznać jako autor m.in. fars i humoresek

Christian Hope as Seen by J. Ratzinger/Benedict XVI

One of the most pressing issues today is the need to rediscover hope, which can give meaning to life and history and enables people to walk together. After all, it is that spiritual force that does not allow a person to stop or be satisfied with what they already have and who they are. It provides an opening to the future and paves new paths for human freedom. It gives meaning to human life on earth. Christianity has an important role in this regard, as it is an event that was born out of hope and entered history as a living and profound experience of hope. In doing so, it touched some particularly tender place in the human being, which is precisely hope, without which the human being cannot live. The purpose of this article is to show the magnitude and meaningfulness of Christian hope based on the analysis of selected works of Joseph Ratzinger/Benedict XVI. To answer the question: what, according to him, is Christian hope, what is its basis and what is its specificity? What could it offer to the modern world? It is also an explanation of the thesis put forward by the author, which states that without God and without Christ there is no real hope, i.e. one that corresponds both to who man is and to the aspirations and desires arising from his ontic dignity. The first section addresses the reasoning behind hope from the perspective of anthropology. The second one presents and discusses the theological basis of Christian hope. Meanwhile, in the third section, the originality and specificity of Christian hope is shown